دنیای بلاکچین پر از اصطلاحات و مفاهیم جدیدی است که هر کدام کاربرد خاصی دارند. یکی از این اصطلاحات مهم، قرارداد هوشمند است. اگر جزو افرادی هستید که حتی به تازگی وارد دنیای بلاکچین شده‌اید بدون تردید، اصطلاح قرارداد هوشمند را به وفور شنیده‌اید.
اما قرارداد هوشمند چیست؟ چه تفاوتی با قرارداد سنتی دارد؟ کاربرد قرارداد هوشمند چیست؟ اگر شما هم به دنبال پاسخ این سوالات هستید در این مطلب با ما همراه باشید. زیرا قصد داریم به طور تخصصی اما با زبانی ساده به مفهوم اسمارت کانترکت بپردازیم.
قرارداد هوشمند چیست؟
قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت (Smart Contract) یک مجموعه کد برنامه‌نویسی برای تنظیم قراردادهایی است که روی بلاکچین پیاده می‌شود. این کد برنامه‌نویسی شامل دستوراتی است که در صورت رخ دادن شرایط تعیین شده‌ای به صورت خودکار و بدون نیاز به دخالت واسطه اجرا می‌شوند.
تاریخچه پیدایش قرارداد هوشمند
ایده‌‌ی قرارداد هوشمند قبل از به میان آمدن ارزهای دیجیتالی مانند بیت‌کوین مطرح شده بود. در حقیقت سال 1994 نیک زابو (Nick Szabo) متخصص رمزنگاری و بنیان‌گذار بیت گولد برای اولین بار در یک مقاله این ایده را مطرح کرد؛ هر چند در آن زمان زمینه برای به وجود آمدن قراردادهای هوشمند فراهم نبود. اما امروزه جهان آماده‌ی این نوع قراردادها شده است.
نام نیک سابو در دنیای کریپتوکارنسی با حاشیه‌های زیادی همراه است. زیرا بسیاری گمان دارند که نیک سابو این دانشمند کامپیوتر، محقق حقوقی و رمزنگار آمریکایی در واقع همان خالق بیت کوین، ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) است. در سال ۱۹۹۴ میلادی، نیک سابو مفهوم قرارداد هوشمند را ارائه داد و در تعریف آن گفت:
قرارداد هوشمند یک پروتکل کامپیوتری است که شرایط اجرای پروتکل را به صورت خودکار اجرا می‌کند.
سابو بعد از گذشت مدتی یک مقاله بسیار جامع درباره کاربردهای قرارداد هوشمند منتشر کرد. هر چند در آن زمان عملی شدن آنچه او در مقاله به آن‌ها اشاره کرده بود بعید به نظر می‌رسید اما امروزه بیشتر آن موارد عملیاتی شده است.
اهمیت اسمارت کانترکت‌ها
یکی از ویژگی‌های مهمی که در انواع شبکه‌ی ارزهای دیجیتالی وجود دارد، نیاز نداشتن فرد سوم برای تایید تراکنش‌ها است. در حقیقت بلاکچین با تکنولوژی که دارد باعث می‌شود تمام تراکنش‌ها صحیح و بدون تقلب باشد (در سیستم بلاکچین تمام معاملات انجام شده در بلوک‌های این شبکه ذخیره می‌شوند، همچنین تمام تراکنش‌ها در اختیار همه‌ی افراد حاضر در شبکه قرار می‌گیرد به همین دلیل امکان تقلب در این سیستم وجود ندارد).
لحظه‌ای تصور کنید که بتوانید علاوه بر انتقال ارزهای دیجیتالی از ویژگی بلاکچین در سایر قراردادها نیز استفاده کنید. در این صورت دیگر به مراحل سخت اداری نیازی نیست و اگر معامله درست باشد، به راحتی می‌توان آن را در بلوک‌های بلاکچین ثبت کرد. به عبارتی با استفاده از بلاکچین می‌توان قراردادها را به صورت هوشمند درآورد و به جای این که مدت‌ها زمان برای انجام یک معامله صرف شود، در چند دقیقه تمام مراحل به اتمام خواهد رسید.
هر چند در سال 1994 زیرساخت‌های قرارداد هوشمند وجود نداشت اما در سال 2005 با به وجود آمدن ارز دیجیتال اتریوم و بلاکچین مخصوص به آن قراردادهای هوشمند از هر زمان دیگری ممکن‌تر به نظر می‌رسید.
در حقیقت اتریوم بیشتر از این که به دنبال شناخته شدن به عنوان یک ارز دیجیتالی باشد، به دنبال معرفی پلتفرم خود برای ثبت قراردادهای هوشمند است.
تفاوت قرارداد هوشمند و قرارداد سنتی
برای اینکه بتوانید مفهوم قرارداد هوشمند را بهتر درک کنید، اجازه دهید اسمارت کانترکت را با قرارداد سنتی مقایسه کنیم. یکی از قراردادهای سنتی، قرارداد خرید و فروش مانند معامله ماشین است. برای خرید و فروش کالای موردنظر باید هر دو طرف معامله یا یک نماینده از طرف آن فرد حضور داشته باشد. برای بستن قرارداد به یک واسطه مانند بنگاه معاملاتی هم نیاز است که طرفین باید هم به آن اعتماد کنند و هم یک هزینه اضافه به آن پرداخت کنند.
از طرف دیگر یکی از چالش‌های مهمی که وجود دارد این است که یکی از دو طرف معامله، به مفاد ذکر شده در قرارداد عمل نکند یا با فرد واسط تبانی کند و در نتیجه طرف مقابل متضرر شود. قراردادهای هوشمند برای حل چنین مشکلاتی و رفع آن‌ها ارائه شده‌اند.
در قراردادهای هوشمند نیازی به حضور طرفین برای عقد قرار داد نیست و امکان هرگونه تقلب منتفی است زیرا امکان فسخ یا از بین بردن معامله حتی توسط کدنویس قرارداد هوشمند وجود ندارد و معامله، طبق دستورات تعیین شده پیش می‌رود. همچنین نیازی به پرداخت هزینه اضافه به فرد یا مجموعه واسط نیست.
مزایای قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند به دلیل مزایای بسیار زیادی که دارند در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. ویژگی‌های قرارداد هوشمند زیاد است اما مهمترین آن‌ها عبارتند از:
- برخورداری از امنیت بالا: اجرای معاملات در بستر قراردادهای هوشمند امنیت زیادی دارد زیرا قراردادهای هوشمند از الگوریتم‌های رمزنگاری استفاده می‌کنند و احتمال هرگونه تقلب در آن به صفر می‌رسد.
- عدم نیاز به حضور واسطه‌ها: حضور واسطه‌ها در معاملات سنتی، باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود اما قراردادهای هوشمند با کاهش نیاز به واسطه‌ها، نه تنها کارایی را افزایش می‌دهند بلکه باعث کم شدن هزینه‌های جانبی می‌شوند.
- اعتماد: در قراردادهای هوشمند نیاز به اعتماد کردن بین طرفین وجود ندارد بلکه خود شبکه‌ی بلاکچین اعتماد را به وجود می‌آورد و امکان کلاه‌برداری را ازبین می‌برد.
- داشتن سرعت بالا: سرعت اجرای قراردادهای هوشمند به دلیل حذف واسطه‌ها و پروسه‌های اداری زمانبر بسیار زیاد است.
- دوست‌دار محیط زیست: به دلیل این که به صورت اینترنتی و در فضای مجازی صورت می‌گیرد، پس نیازی به مصرف کاغذ و آسیب به محیط زیست نیست.
- قابلیت برنامه‌نویسی: قراردادهای هوشمند را می‌توان برای کاربردهای مختلف مانند تراکنش‌های ارز دیجیتال یا معاملات برنامه‌نویسی کرد و دستورات لازم را برای اجرای خودکار ایجاد کرد.
کاربرد Smart Contract
قراردادهای هوشمند کاربردهای زیادی در زندگی امروزه دارد. در واقع در هر کاری که بخواهیم نیاز به اعتمادکردن را از بین ببریم، می‌توان از قرارداد هوشمند استفاده کرد. به عنوان مثال:
1. انتخابات: تقلب مهمترین چالش در انتخابات است. یکی از کاربردهای اسمارت کانترکت جلوگیری از هرگونه دستکاری و تقلب در نتایج انتخابات است. زیرا نتایج رأی‌گیری در بلاکچین به صورت شفاف، رمزنگاری شده و ناشناس ثبت و در میان اعضای شبکه توزیع می‌شود. بنابراین با کمک قرارداد هوشمند می‌توان از برگزاری انتخابات آزاد اطمینان حاصل کرد.
2. پرداخت و دریافت وام: دریافت وام از بانک بسیار زمانبر است و در اغلب موارد شرایط پیچیده‌ای هم دارد که فراهم کردن آن برای همه میسر نیست. در صورتی که اگر پرداخت و دریافت وام در قالب اسمارت کانترکت انجام شود تمام این پروسه می‌تواند در بازه زمانی کوتاهی انجام شود. فرد پرداخت کننده وام، بخشی از دارایی خود را به‌عنوان وام در اختیار متقاضیان قرار می‌دهد و وام در قالب قرارداد هوشمند پرداخت می‌شود.
دستورات مختلفی برای اجرای قرارداد می‌توان تعریف کرد، به عنوان مثال فرد وام گیرنده ممکن است اموالی را در گرو رهن بگذارد که تنها در صورت پرداخت بدهی آزاد خواهد شد. به محض سررسید زمان بازگشت وام، شرایط قرارداد هوشمند به‌طور خودکار اجرا می‌شود. در این صورت است که دخالت واسطه‌ها از بین می‌رود و سرعت و امنیت افزایش پیدا می‌کند.
3. طبقه‌بندی اطلاعات: در حوزه‌های مختلفی طبقه‌بندی اطلاعات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به عنوان مثال در حوزه بهداشت، در صورتی که اطلاعات بیمار، سابقه مراجعه آن به پزشک و داروهای دریافتی در بلاکچین ذخیره شود، با استفاده از این اطلاعات، پژوهشگران سلامت می‌توانند تحقیقات مختلفی انجام دهند یا این اطلاعات مورد استفاده بیمه قرار بگیرد و هزینه بیمه به صورت خودکار در این سیستم اعمال شود.
معایب قراردادهای هوشمند
اسمارت کانترکت‌ها در کنار مزایای زیادی که دارند، دارای برخی محدودیت‌هایی هستند که از نظر منتقدان این تکنولوژی یک عیب به شمار می‌رود. به عنوان مثال در قراردادهای هوشمند اعمال هرگونه تغییر بعد از پیاده‌سازی تقریباً غیرممکن است و در صورت نیاز برای تغییر در اغلب موارد قرارداد باید مجدد ایجاد شود که نیازمند صرف وقت و هزینه است. البته موافقان قرارداد هوشمند همین موضوع را برتری Smart Contract نسبت به قرارداد سنتی می‌دانند.
از طرف دیگر قراردادهای هوشمند برای افرادی که دانش کافی در این حوزه ندارند می‌تواند با خطراتی همراه باشد، زیرا smart contract دارای اصطلاحات و مفاهیم زیادی است که همیشه نمی‌توان آن‌ها را به‌آسانی درک کرد. به همین دلیل ممکن است افراد در درک کامل شرایط قرارداد دچار مشکل شوند.
همچنین ایجاد یک قرارداد پیچیده در اغلب موارد توسط افراد عادی امکانپذیر نیست و باید به یک شخص یا تیم Developer متخصص سپرده شود که نیازمند صرف هزینه است.
قرارداد هوشمند ارز دیجیتال
قراردادهای هوشمند در دنیای ارزهای دیجیتال باعث ایجاد انقلاب بزرگی شد و بلاکچین‌های نسل دوم به دنیا معرفی شدند. اسمارت کانترکت با استفاده از نرم‌افزار خاص در شبکه بلاکچین به عنوان یک نوع از تراکنش ثبت می‌شود. یک نکته قابل توجه در مورد قراردادهای هوشمند این است که بعد از ثبت قرارداد، امکان حذف آن از بلاکچین وجود ندارد.
نسخه‌ای از این قرارداد برای جلوگیری از هرگونه دستکاری در اختیار نودهای شبکه قرار می‌گیرد. در صورتی که شرایط اجرای قرارداد برآورده شود، دستور اجرای قرارداد هوشمند در قالب یک تراکنش در شبکه بلاکچین صادر می‌شود. کاربران با استفاده از کیف پول ارز دیجیتال می‌توانند به آن‌ها دسترسی داشته باشند.
برنامه‌نویسی قراردادهای هوشمند
زبان‌های برنامه‌نویسی متفاوتی برای پیاده‌سازی قراردادهای هوشمند روی شبکه‌های بلاکچین وجود دارد. هر کدام از این زبان‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی (Solidity)
- زبان برنامه‌نویسی وایپر (Vyper)
- زبان برنامه‌نویسی راست (Rust)
- زبان برنامه‌نویسی سی (C++/C)
- زبان برنامه‌نویسی گو (Go)
هرچند ساخت قرارداد هوشمند نیاز به دانش برنامه‌نویسی دارد اما رابط کاربری برخی از شبکه‌های بلاکچین به‌گونه‌ای طراحی شده است که برای پیاده‌سازی قرارداد هوشمند نیاز به دانش برنامه‌نویسی نیست و توسعه‌دهندگان فقط با چند کلیک می‌توانند قرارداد را اجرا کنند.
بهترین پلتفرم برای ساخت قرارداد هوشمند
تعداد شبکه‌های بلاکچین که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کنند زیاد است. هرکدام از بلاکچین‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند که باید مورد توجه توسعه‌دهنده‌های قراردادهای هوشمند قرار بگیرند. اما از آنجایی که اتریوم اولین پلتفرمی بود که از smart contract پشتیبانی کرد موفق شده است که تعداد زیادی از توسعه‌دهنده‌ها را به سمت خود جلب کند و پیاده‌سازی قرارداد هوشمند در این شبکه متداول‌تر از سایر پلتفرم‌ها است. اما اتریوم در حال حاضر رقبای مختلفی دارد که به نظر می‌رسد جایگزین‌های مقرون به صرفه‌تری هستند.
لیست رقبای اتریوم و پلتفرم‌های قرارداد هوشمند عبارت است:
- آوالانچ (Avalanche)
- پالیگان (Polygon)
- بی‌ان‌بی چین (BNB Chain)
- الگوراند (ALGO)
- آپتیمیزم (Optimism)
- آربیتروم (Arbitrum)
- فانتوم (Fantom)
اینکه کدام شبکه جایگزین بهتری برای اتریوم است نیازمند بررسی معیارهای مختلفی مانند ابزارهای برنامه‌نویسی است تا عملکرد هر کدام از پلتفرم‌ها مورد ارزیابی قرار بگیرد.
ویدئو آموزش قرارداد هوشمند
دنیا به سمت هوشمند شدن در حال حرکت است و نیاز است ما نیز به این سمت حرکت کنیم. به شما پیشنهاد می‌کنیم قبل از این که مجبور به یادگیری مفاهیمی چون اسمارت کانترکت شوید، به صورت داوطلبانه آن را فرا بگیرید و از این نوع قرارداد و یا ارزهای دیجیتال در زندگی روزمره‌ی خود استفاده کنید.
در ویدئو زیر قرارداد هوشمند به زبان ساده برای شما توضیح داده شده است.
در این ویدئو خواهید دید:
- تاریخچه قرارداد هوشمند
- قرارداد هوشمند به زبان ساده
- ویژگی‌های قرارداد هوشمند
- نحوه استفاده از قرارداد هوشمند
آینده اسمارت کانترکت
قرارداد هوشمند نه تنها در حوزه ارزهای دیجیتال بلکه در دنیای واقعی هم ورود کرده است. مقرون‌به‌صرفه بودن، سرعت و ایمنی زیاد از مهمترین مزایای قرارداد هوشمند است که باعث شده برای حل مشکلات زیادی مورد استفاده قرار بگیرد. بدون تردید در آینده نه چندان دور، شاهد کاربردهای بیشتری از smart contract خواهیم بود.
اما باید توجه داشت که استفاده از قرارداد هوشمند مانند تمام تکنولوژی‌های جدید نیازمند کسب دانش کافی در این حوزه است. زیرا در غیر این صورت ممکن است داخل کدهای نوشته شده، باگ امنیتی وجود داشته باشد و کاربر متوجه آن نشود.
