وب 3 چیست؛ آغازی بر اینترنت غیرمتمرکز

اینترنت با گذشت زمان پیشرفت بسیاری کرده و به بخشی حیاتی از زندگی روزمره ما تبدیل شده است. در پاسخ به سوال وب 3 چیست، باید گفت وب ۳ تکامل بعدی اینترنت است که در آن وب‌سایت‌ها، برنامه‌ها و خدمات توسط کاربران کنترل خواهد شد.

وب 3 چگونه به نظر می‌رسد و چگونه بر زندگی ما تأثیر می‌گذارد؟ اگر به دنبال چنین پاسخ‌هایی هستید، در این مقاله پاسخ خود را خواهید یافت.

وب 3 چیست؟

از آنجایی که وب 3 نوظهور و در حال رشد است، هنوز متخصصان بر سر تعریف آن به توافق نرسیده‌اند. وب 3 اکوسیستم وب غیرمتمرکزی است که به کاربران قدرت می‌دهد دربان‌های اینترنتی را کنار بگذارند و مالکیت داده‌های خود را حفظ کنند.

به جای تکیه صرف بر سرورها و پایگاه‌های داده متمرکز، این امر از طریق بلاکچین انجام می‌شود. وب 3 غیرمتمرکز نحوه عملکرد اینترنت را تغییر می‌دهد. دیگر به نهادهای مالی و شرکت‌های فناوری به عنوان واسطه‌ای برای تجارب آنلاین خود نیازی نداریم.

در دنیای وب 3 افراد داده‌های خود را کنترل می‌کنند و فقط با یک حساب شخصی از این سو به آن سو می‌روند؛ از رسانه‌های اجتماعی گرفته تا ایمیل و خرید. با وب 3 وارد عصر اقتصاد توکن‌ها می‌شویم.

اقتصاد توکن با ارائه توکن‌هایی بابت تعاملات آنلاین کاربران باعث می‌شود که کاربران بتوانند از داده‌های خود کسب درآمد کنند. این توکن‌ها می‌توانند امتیازات یا مزایایی را به کاربران ارائه دهند، از جمله مالکیت سهام در پلتفرم‌های محتوا یا حق رأی در جوامع آنلاین.

منظور از عبارت «وب 3 تطبیق‌پذیر»، تعامل وب‌سایت‌ها یا خدمات با شبکه اتریوم است. اگر به‌تازگی با این مفاهیم آشنا می‌شوید، مطمئناً این موضوعات کمی گیج‌کننده خواهند بود. بنابراین برای درک بهتر موضوع، بهتر است نگاهی به گذشته و سیر تکامل اینترنت داشته باشیم تا ببینیم چگونه به وضعیت فعلی رسیده‌ایم.

چگونه به وب 3 رسیدیم؟

در روزهای ابتدایی اینترنت، وب‌سایت‌ها عملکرد محدودی داشتند. کاربران عمدتاً مصرف‌کننده محتوای وب‌سایت‌ها بودند. شاید شما برای خودتان یک صفحه وب شخصی داشتید، اما آن صفحه پویا نبود و توسط یک ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی (ISP) مانند GeoCities میزبانی می‌شد. تعامل دوطرفه بسیار کم بود، به‌جز زمانی که کاربر اطلاعات مختصری مانند اسم و نظر کوتاه خود را در یک فرم ثبت می‌کرد.

وب 1: وب فقط خواندنی (2004-1990)

خالق www (world wide web) یا وب جهانی، دانشمند علوم رایانه‌ای به نام تیم برنرز لی (Tim Berners-Lee) است که در سال 1989 جرقه اینترنت کنونی را ایجاد کرد. برنرز لی به دنبال راهی بود که محققان مؤسسات مختلف با هم تبادل اطلاعات داشته باشند. در سال 1991 اولین وب جهانی را راه‌اندازی کرد که دستورالعمل‌های استفاده از اینترنت را ارائه می‌داد.

 وب سایت‌های اولیه فقط خواندنی بودند و توسط وب مسترهایی مدیریت می‌شدند که مسئولیت به روزرسانی کاربران و مدیریت اطلاعات را برعهده داشتند. در سال 1992 ده وب سایت وجود داشت. تا سال 1994 که وب به دامنه عمومی وارد شد این تعداد به 3000 رسید.

وقتی گوگل در سال 1996 وارد شد، تعداد وب سایت‌ها دو میلیون بود.

وب 2: وب اجتماعی (از سال 2004 تاکنون)

سپس به دورانی رسیدم که برخی آن را وب 2.0 می‌نامند. تغییر عمده بعدی برای اینترنت باعث شد که اینترنت از یک وب فقط خواندنی به جایی که در حال حاضر هستیم یعنی یک وب خواندن و نوشتن توسعه یابد. وب سایت‌ها پویاتر و تعاملی شدند. در این دوره مشارکت کاربران به صورت چشمگیری افزایش یافت. مردم در تولید محتوا ازطریق هاست‌ها یا سرویس‌های میزبانی مانند ویکی پدیا، بلاگر (Blogger)، فلیکر و تامبلر شرکت کردند.

ایده وب 2 بعد از این که تیم اوریلی (Tim O’Reilly) ناشر فناوری، این اصطلاح را در سال 2004 رایج کرد، مورد توجه قرار گرفت. با وب 2 پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، یوتیوب، توییتر و اینستاگرام به وجود آمدند و تعاملات کنونی شکل گرفتند. شبکه‌های اجتماعی همه‌گیر شدند و اپلیکیشن‌های تلفن همراه رشد کردند.

این پلتفرم‌ها را می‌توان همچون باغ‌های حصار کشیده شده دانست چون شرکت‌های مادر این پلتفرم‌ها هستند که در مورد این که کاربران چه کاری را می‌توانند انجام دهند قوانین سنگین را وضع می‌کنند. همچنین هیچ تبادل اطلاعاتی بین خدمات رقیب وجود ندارد.

طولی نکشید که کاربران محتوای زیادی را در این وب‌سایت‌ها تولید کردند. با این حال، کاربران محتوای تولید شده را کنترل نمی‌کردند، بلکه وب‌سایت‌ها از محتوای تولید شده توسط آنها میزبانی می‌کردند. بنابراین، انتظار این بود که کاربران شرایط خدمات (ToS) سایت را رعایت کنند، در غیراین‌صورت، از شبکه اخراج می‌شدند.

ناگفته نماند که این وب‌سایت‌ها می‌توانند شرایط خدمات خود را در هر زمانی و به دلخواه خود تغییر دهند و کاربران را ملزم به توافق با قوانین جدید کنند. در صورتی که کاربر با این شرایط مخالفت کند، دیگر امکان دسترسی به خدمات و حتی بعضاً دسترسی به داده‌های خود را هم از دست خواهد داد.

شرکت‌های فناوری مانند آمازون، گوگل و اپل در هر جنبه‌ای از زندگی ما جای خود را محکم کرده‌اند از نحوه فروش و پرداخت محتوای ما گرفته تا داده‌های شخصی که گاهی بدون اطلاع به آن‌ها می‌دهیم تا از ابزارهای سخت‌افزاری و نرم افزاری آن‌ها استفاده کنیم.

وب 3: قدرت در اختیار مردم

وب 2 برای ایجاد ارزش به کاربران متکی است، اما فقط میزبان یا مالک وب‌سایت می‌تواند از آن ارزش بهره‌مند شود، نه خود کاربر. در بیشتر موارد، شما به‌عنوان کاربر کنترلِ کم یا حتی هیچ کنترلی بر داده‌های خود ندارید. همچنین شما هرگز نمی‌دانید محتوایی که از آن لذت می‌برید در فضای وب باقی خواهد ماند یا نه. وقتی میزبان سرویس نیازی به محتوای خاصی ندارد یا منافع او را تهدید می‌کند، حق دارد که آن را از پلتفرم خود حذف کند و دست کاربر را در پوست گردو بگذارد.

بیشتر ارائه‌دهندگان این خدمات، به خاطر شرایط خدماتشان دسترسی کامل به داده‌های کاربران دارند. وب 3، به‌دنبال این است که این قدرت را به کاربران بدهد که ارزشی را که خودشان تولید کرده‌اند، در اختیار داشته باشند.

برنامه‌های وب 3 که در برخی موارد به آنها DApp یا برنامه غیرمتمرکز هم گفته می‌شود، بر روی شبکه غیرمتمرکزی مانند اتریوم یا IPFS ساخته می‌شوند. IPFS یک پروتکل و شبکه همتا به همتا برای ذخیره و به اشتراک‌گذاری داده در یک سیستم توزیع‌ شده است. این شبکه‌ها به جای اینکه توسط برخی از شرکت‌ها اداره شوند، توسط کاربران ساخته‌شده، اداره و نگهداری می‌شوند.

شبکه‌های غیرمتمرکز یک نقطه شکست متمرکز ندارند. علاوه بر این، این شبکه‌ها متن‌باز هستند، به این معنی که هر کسی برای ایجاد این زیرساخت مشترک کمک می‌کند. محصولات و خدماتی که با وب 3 سازگار هستند، این قابلیت را دارند که با قراردادهای هوشمندِ اجرا شده در بلاک چین اتریوم تعامل داشته باشند.

قراردادهای هوشمند کدهایی هستند که در شبکه اتریوم و برخی دیگر از شبکه‌های بلاک چینی مانند ترون و کاردانو پیاده می‌شوند. این قراردادها به محض راه‌اندازی، به صورت برنامه‌ریزی شده عمل می‌کنند و کاربران می‌توانند مطمئن باشند که این قراردادها توقف‌ناپذیر و در برابر سانسور مقاوم هستند‌.

وب 3 در مقابل وب 3.0

اکنون به مرحله بعدی اینترنت رسیده‌ایم که در آن بسیاری می‌خواهند کنترل را از نهادهایی که برای هژمونی کردن و تسلط بر آن آمده‌اند، پس بگیرند. اصطلاحات وب 3 و وب 3.0 اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما مفاهیم متفاوتی هستند.

وب 3 حرکت به سمت اینترنت غیرمتمرکز مبتنی بر بلاکچین است. از سوی دیگر وب 3.0 به چشم‌انداز اولیه برنرز لی برای اینترنت به عنوان مجموعه‌ای از وب سایت‌ها باز می‌گردد که همه چیز را در سطح داده به هم مرتبط می‌کند.

اینترنت فعلی ما را می‌توان به عنوان یک انبار اسناد غول پیکر در نظر گرفت. وقتی ما از رایانه‌ها بخواهیم، قادر به بازیابی اطلاعات برای ما هستند اما قادر به درک معنای عمیق‌تر درخواست‌های ما نیستند. اطلاعات نیز در سرورهای جداگانه ذخیره می‌شوند.

 پیشرفت در برنامه‌نویسی، پردازش زبان طبیعی، یادگیری ماشین و هوش مصنوعی به رایانه‌ها اجازه می‌دهد تا اطلاعات را به روشی انسانی‌تر تشخیص داده و پردازش کنند که منجر به کشف محتوا، به اشتراک‌گذاری و تجزیه و تحلیل کارآمدتر و موثرتر می‌شود. این را وب معنایی یا وب خواندن-نوشتن-اجرا می‌نامند.

در دنیای وب 3.0 برنرز لی، اطلاعات در پایگاه‌های داده‌ای به نام Solid Pods ذخیره می‌شوند که متعلق به کاربران فردی است. در حالی که این رویکرد متمرکزتری نسبت به استفاده وب 3 از بلاکچین است، به داده‌ها اجازه می‌دهد سریع‌تر بتوانند تغییر کنند به این دلیل که داده‌ها در چندین مکان توزیع نمی‌شوند.

به عنوان نمونه این امکان را می‌دهد تا پروفایل‌های رسانه‌های اجتماعی کاربر به هم لینک یا پیوند داده شوند. در نتیجه به روزرسانی اطلاعات شخصی در یکی از این پروفایل‌ها به طور خودکار بقیه را به روزرسانی می‌کند.

اهداف وب 3

این که دقیقا بگوییم وب 3 چیست کمی دشوار است اما براساس چند اصل اساسی خلق شده است.

• وب 3 غیرمتمرکز است: به جای این که بخش‌های بزرگ اینترنت تحت کنترل و مالکیت نهادهای متمرکز باشد، مالکیت بین سازندگان و کاربران آن توزیع می‌شود.
• وب 3 بدون مجوز است: همه برای شرکت در وب 3 به یک اندازه دسترسی دارند و هیچکس مستثنی نمی‌شود.
• وب 3 دارای پرداخت‌های بومی است: از ارز دیجیتال برای خرج کردن و ارسال پول به صورت آنلاین استفاده می‌کند.
• وب 3 تراست لس (trustless) است: به جای تکیه بر اشخاص ثالث قابل اعتماد، با استفاده از مشوق‌ها و پاداش‌ها و مکانیسم‌های اقتصادی عمل می‌کند.

محدودیت‌های کنونی وب 3

• دسترسی: ویژگی‌های اصلی وب 3 مانند ساین این اتریوم اکنون به صورت رایگان برای همه در دسترس هستند. اما هزینه نسبی تراکنش‌ها هنوز برای بسیاری گران است. برخی از این چالش‌ها در اتریوم حل شده‌اند اما هنوز لازم است که باقی مسائل نیز حل شوند.
• تجربه کاربری: موانع فنی برای ورود به استفاده از وب 3 در حال حاضر بسیار زیاد هستند. نگرانی‌های امنیتی کاربران باید رفع شود، اسناد فنی پیچیده و رابط‌های کاربری غیرشهودی یا نامشهود را درک کنند. قبل از این که وب 3 به طور انبوه مورد استفاده قرار بگیرد، پیشرفت بیشتری لازم است.
• آموزش: وب 3 پارادایم‌ها یا الگوهای جدیدی را معرفی می‌کند که نیازمند یادگیری مدل‌های ذهنی متفاوتی نسبت به مدل‌های استفاده شده در وب 2 هستند. وب 3 سخت نیست اما متفاوت است.
• زیرساخت متمرکز: اکوسیستم وب 3 جوان و به سرعت در حال تکامل است. در نتیجه در حال حاضر به زیرساخت‌های متمرکزی چون گیت هاب، توییتر، دیسکورد و غیره وابسته است. بسیاری از شرکت‌های وب 3 برای پر کردن این شکاف‌ها عجله دارند، اما ایجاد زیرساخت‌های باکیفیت و قابل اعتماد زمان می‌برد.

عصر بعدی اینترنت

معمولاً وب 3 و وب 3.0 را با هم اشتباه می‌گیرند چون عصر بعدی اینترنت، عناصر هر دو جنبش را داراست یعنی اپلیکیشن‌های وب معنایی، داده‌های مرتبط و اقتصاد بلاکچین. درک اینکه چرا سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این فضا رخ می‌دهد، دشوار نیست.

وب 3 آینده اینترنت است و با آن مانند زیرساخت مشترکش برخورد خواهد کرد. وب 3 آینده‌ای است که در آن هر کس می‌تواند کمک شایانی به اینترنت بکند و در ازای آن پاداش دریافت کند.

در حالی که واضح است که به ورودی یا دروزاره یک عصر جدید اینترنت رسیده‌ایم، هر کسی در حال تلاش و حدس زدن و پرسیدن این قضیه است که وقتی از این در عبور کنیم چه اتفاقی می‌افتد؟